स्वराज्य संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराज
छत्रपती शिवाजी महाराज ज्या काळात होऊन गेले तो काळ मध्ययुगाचा होता. त्या काळात बहुतेक राजे चैनविलासात रमलेले होते. महाराष्ट्रातील बराचसा भाग अहमदनगरचा निजामशाहा आणि विजापूरचा आदिलशाह यांच्याकडे होता. त्या दोघांच्या भांडणात रयतेचे खूप हाल होत होते. हाता-तोंडाशी आलेल्या पिकांची नासधूस केली जात होती. मंदिरे जमीनदोस्त होत होती. अशा काळात १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी शिवनेरी किल्ल्यावर जिजाबाईंच्या पोटी शिवाजी महाराजांचा जन्म झाला. पूर्वेच्या क्षितीजावर तो सोनेरी क्षण महाराष्ट्रासाठी नवी पहाट घेऊन उगवला.
शहाजीराजे भोसले आणि जिजाबाई यांच्या पोटी जन्मलेले शिवाजी महाराज गरीब मावळ्यांच्या मुलांबरोबर खेळत लहानाचे मोठे झाले. त्यामुळे त्यांना लहानपणापासूनच रयतेच्या दुःखाची जाणीव झाली होता. त्यांनी रयतेच्या हाल अपेष्टा जवळून पाहिल्या होत्या. त्यामुळे त्यांच्या मनात रयतेच्या कल्ल्यानाची लालसा लहानपणीच जागृत झाली होती.त्यांच्या मनात अन्यायाविरुद्ध असंतोष निर्माण झाला होता. जिजाबाईंनी त्यांना रामायण, महाभारतातील कथा, साधू-संतांच्या कथा सांगून त्यांच्या मनात संस्कारांचे बिजारोपन केले होते. या सर्वांतूनच स्वराज्य स्थापनेची पायाभरणी शिवाजी महाराजांच्या मनात झाली होती.
शिवाजी महाराजांनी आपल्या सैन्यामध्ये पण घोडदळ आणि पायदळ असे दोन मुख्य विभाग केले. सैन्यामध्ये कडक शिस्त निर्माण केली. शिवाजी महाराज दूरदृष्टीने विचार करणारे राजे होते. भविष्यात आपल्याला समुद्रमार्गे येणाऱ्या शत्रुशी सामना करणे भाग पडणार हे जाणून शिवाजी महाराजांनी सिद्दी, पोर्तुगीज, इंग्रज या समुद्रावरील शत्रूंच्या बंदोबस्तासाठी आरमार दल उभारले. म्हणूनच शिवाजी महाराजांना आरमार दलाचे जनक असे म्हणतात. त्यांनी सिंधुदुर्ग, विजयदूर्ग यांसारखे समुद्रकिल्ले बांधले. स्वराज्याच्या संरक्षणासाठी या किल्ल्यांचा खूप उपयोग झाला. त्यांनी गुप्तहेर खाते उभारले होते. या खात्याचा ‘बर्हिजी नाईक’ हा प्रमुख होता. शिवाजी महाराजांनी मुलखी कारभार ही चोख ठेवला होता. त्यांनी दुष्काळी प्रदेशात साऱ्यामध्ये सुट दिली होती. त्यांनी स्वराज्यातील जनतेच्या सुखाकडे जातीने लक्ष दिले होते. सामान्य जनतेच्या हातात पैसा खेळता रहायला पाहिजे तरच तो वापरात येतो आणि त्यायोगे अर्थव्यवस्था मजबूत राहते हे त्यांचे सुत्र होते. म्हणून ते नेहमी तळागाळापर्यंत चलनाचे वितरण होईल यासाठी आग्रही होते. शिवरायांनी आपल्या प्रजेवर मातेसारखी माया केली. सर्व जातिधर्मातील लोकांना स्वराज्यात स्थान दिले. त्यांना सर्व धर्मांचा आदर होता. ते साधुसंतांना फार मान देत. ‘सज्जनांना राखावे, दुर्जनांना ठेचावे’ हा महाराजांचा बाणा होता. राज्यकारभारात मराठी शब्द वापरता यावेत यासाठी त्यांनी ‘राज्यव्यवहार कोश’ हा ग्रंथ तयार करून घेतला. बलाढ्य परकीय सत्तेपुढे ते कधीच नमले नाहीत. स्वदेश, स्वधर्म व स्वभाषा यांच्या उत्कर्षांसाठी शिवराय आयुष्यभर झटत राहिले. ‘हिंदवी स्वराज्य’ हे शिवरायांचे स्वप्न होते. एका नव्या युगाचा निर्माता असे तेजस्वी शिवरायांचे व्यक्तिमत्व होते. म्हणून समर्थ रामदास स्वामी संभाजी राजांस लिहिलेल्या पत्रात म्हणतात,
‘शिवरायांचे आठवावे रूप।शिवरायांचा आठवावा साक्षेप।
शिवरायांचा आठवावा प्रताप।भुमंडळी।।’
👌👌👌
👌👌👌
Thank you Rohit
Thank you sir