जागतिक तापमान वाढ आणि पर्यावरण संतुलन

पृथ्वीची उत्पत्ती

आपली पृथ्वी म्हणजे आपल्या सौरमालेतील सजीवसृष्टी असणारा एकमेव ग्रह. ही सजीव सृष्टी काही अचानक निर्माण झाली नाही. तिचा विकास होण्यासाठी लाखो वर्ष लागलेत. पृथ्वीची निर्मिती ४५७ कोटी वर्षांपूर्वी झाल्याचे मानले जाते. त्यानंतर साधारणता ३५० कोटी वर्षांनी जीवसृष्टीच्या निर्मितीला सुरुवात झाली. सुरुवातीला समुद्रात सूक्ष्म जीवांची निर्मिती झाली असा तज्ञांचा अभ्यास सांगतो. त्यानंतर जमिनीवरील सूक्ष्मजीव निर्माण झाले. त्यानंतर हळूहळू वनस्पती, प्राणी यांची निर्मिती झाली. 

मराठी निबंध : माझी शाळा मराठी निबंध

डार्विन यांच्या नियमानुसार आजच्या मानवाची निर्मिती माकड या  प्राण्यापासून झालेली आहे. सुरुवातीला वाकलेल्या अवस्थेतून पुढे ताठ कण्याच्या मानवापर्यंत त्याचा विकास होण्यासाठी हजारो वर्षांचा कालखंड लागला. मानवा बरोबरच इतर प्राणी, वनस्पती यांच्या नवीन प्रजाती अस्तित्वात आल्या. या सर्व सजीवांच्या मिळून परिसंस्था विकसित झाल्या. प्रत्येकाला स्वतःचं अस्तित्व टिकवून ठेवण्यासाठी इतर सजीवांचीही तितकीच आवश्यकता निसर्गतःच निर्माण झाली.

मानव या कालखंडात अधिकाधिक विकसित होत गेला. इतर सजीवांच्या तुलनेत मानवाला जास्त बुद्धीचा लाभ झाला आहे. या बुद्धीच्या जोरावर मानव  विकासाची  एक एक पायरी भरभर चढत गेला. भटक्या  अवस्थेतून तो नंतर स्थिर जीवन पद्धतीकडे आला. त्याने शेतीचा शोध लावला. यातून त्याच्या जीवनाला स्थैर्य प्राप्त झाले. शेतीसाठी जंगलांची कटाई केली जाऊ लागली.

सोळाव्या शतकात युरोपमध्ये विविध वैज्ञानिक शोध लागण्यास सुरुवात झाली. यातून औद्योगिक क्रांती झाली आणि तिचा जगभर प्रसार झाला. मानव स्वतःच्या विकासाच्या हव्यासापोटी नैसर्गिक साधन संपत्तीचा प्रमाणाच्या बाहेर वापर करू लागला. औद्योगिकीकरणात ग्रीन हाउस वायूंचे  अनियंत्रित उत्सर्जन केले जाऊ लागले. जीवाश्म इंधनांचे ज्वलन केले जाऊ लागले. यातून या वायूंचे उत्सर्जन वाढत चालले. हे वायू सूर्याची उष्णता वातावरणात परत जाण्यापासून रोखतात. त्यामुळे पृथ्वीवरील उष्णता वाढत चालली आहे. 

अलीकडच्या काळात अमेझॉनच्या जंगलात लागलेली भीषण आग, ऑस्ट्रेलियातील जंगलात लागलेल्या आगीत झालेले नुकसान अशा विविध कारणांनी होत असलेला  जंगलांचा ऱ्हास कार्बन डाय ऑक्साइड च्या वाढीला कारणीभूत ठरत आहे. ही जंगले कार्बन डाय ऑक्साइड  शोषून घेण्याची आणि ऑक्सिजन निर्माण करण्याची जगाची फुप्पुसे आहेत. त्यांनाच आपण संपवत  चाललोय. या सर्वातून आपण सर्व जीवसृष्टीला  धोक्यात आणतोय. तापमान वाढीच्या दुष्परिणामामुळे प्राणी आणि वनस्पती यांच्या बऱ्याच प्रजाती कायमच्या नष्ट झाल्यात तर काही होण्याच्या मार्गावर आहेत.

तापमान वाढीमुळे अंटार्टिकातील बर्फ वेगाने वितळण्यास सुरुवात झाली आहे. त्यामुळे समुद्राच्या पाण्याची पातळी वाढत आहे. यातून काही छोटी छोटी बेटे पाण्याखाली गेली आहेत. तर काही जाण्याच्या मार्गावर आहेत. समुद्राच्या काठच्या प्रमुख शहरांना पण याचा भविष्यात धोका वर्तवलेला आहे. त्याचप्रमाणे दुष्काळ, महापूर, वादळे वेगवेगळ्या आजारांच्या साथी अशा संकटांचे प्रमाण वाढले आहे. अन्नधान्यांचे उत्पादन घटत चालले आहे. नवनवीन विषाणू उत्पन्न होऊन साथीच्या रोगांचे प्रमाण वाढले आहे. या सर्वातून अखिल मानव जाती बरोबरच संपूर्ण सजीव सृष्टी देखील विनाशाच्या उंबरठ्यावर येऊन ठेपली  आहे. या सर्वाचा गांभीर्याने विचार होणे गरजेचे आहे. सर्व देशांनी एकत्र येऊन वैश्विक तापमान वाढ आणि पर्यावरण संतुलन यावर उपाययोजना करणे गरजेचे आहे. विकसित देशांनी  स्वतःचा इगो बाजूला ठेवून जगाच्या कल्याणाचा विचार सर्वप्रथम केला पाहिजे.
ग्लोबल वार्मिंगची कारणे

  ग्लोबल वार्मिंग ही एक गंभीर समस्या बनली आहे ज्यावर लक्ष देण्याची गरज आहे.  हे एका कारणाने होत नसून अनेक कारणांमुळे होत आहे.  ही कारणे नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित दोन्ही आहेत.  नैसर्गिक कारणांमध्ये हरितगृह वायू सोडणे समाविष्ट आहे जे पृथ्वीवरून बाहेर पडू शकत नाहीत, ज्यामुळे तापमान वाढते.

शिवाय, ज्वालामुखीचा उद्रेक देखील ग्लोबल वार्मिंगसाठी जबाबदार आहे.  म्हणजेच, या उद्रेकांमुळे मोठ्या प्रमाणात  कार्बन डायऑक्साइड सोडला जातो जो ग्लोबल वार्मिंगला कारणीभूत ठरतो.  त्याचप्रमाणे ग्लोबल वॉर्मिंगसाठी मिथेन ही देखील एक मोठी समस्या आहे.

त्यानंतर, ऑटोमोबाईल्स आणि जीवाश्म इंधनाच्या अतिवापरामुळे कार्बन डायऑक्साइडची पातळी वाढते.  याशिवाय, खाणकाम आणि पशुपालन यांसारखे उपक्रम पर्यावरणासाठी अत्यंत हानिकारक आहेत.  वेगाने होत असलेल्या सर्वात सामान्य समस्यांपैकी एक म्हणजे जंगलतोड.

त्यामुळे, जेव्हा कार्बन डाय ऑक्साईड शोषण्याचा सर्वात मोठा स्रोत नाहीसा होईल, तेव्हा वायूचे नियमन करण्यासाठी काहीही शिल्लक राहणार नाही.  त्यामुळे त्याचा परिणाम ग्लोबल वॉर्मिंगवर होईल.  ग्लोबल वार्मिंग थांबवण्यासाठी आणि पृथ्वी पुन्हा चांगली बनवण्यासाठी त्वरित पावले उचलली पाहिजेत.

तापमान वाढीवरचे उपाय 

आधी सांगितल्याप्रमाणे, हे आव्हानात्मक असू शकते परंतु ते पूर्णपणे अशक्य नाही.  एकत्रित प्रयत्न केल्यास ग्लोबल वॉर्मिंग थांबवता येऊ शकते. त्यासाठी व्यक्ती आणि सरकार दोघांनीही ते साध्य करण्यासाठी पावले उचलली पाहिजेत.  आपण हरितगृह वायू कमी करण्यापासून सुरुवात केली पाहिजे.

उदाहरणार्थ, तुम्ही खरेदीला जाता तेव्हा, तुमची स्वतःची कापडी पिशवी घेऊन जा.  तुम्ही उचलू शकता असे आणखी एक पाऊल म्हणजे विजेचा वापर मर्यादित करणे ज्यामुळे कार्बन डाय ऑक्साईड सोडण्यास प्रतिबंध होईल.  सरकारच्या बाजूने, त्यांनी औद्योगिक कचऱ्याचे नियमन केले पाहिजे आणि हवेत हानिकारक वायू उत्सर्जित करण्यापासून प्रतिबंधित केले पाहिजे.  जंगलतोड ताबडतोब थांबवली पाहिजे आणि वृक्ष लागवडीला प्रोत्साहन दिले पाहिजे.

थोडक्यात, आपली पृथ्वी बरी नाही ही वस्तुस्थिती आपण सर्वांनी ओळखली पाहिजे.  त्यावर उपचार करणे आवश्यक आहे आणि आम्ही ते बरे करण्यात मदत करू शकतो.  भावी पिढ्यांना होणारा त्रास टाळण्यासाठी ग्लोबल वॉर्मिंग थांबवण्याची जबाबदारी सध्याच्या पिढीने उचलली पाहिजे.  म्हणूनच, प्रत्येक लहान पाऊल, कितीही लहान असले तरीही ते खूप वजन उचलते आणि ग्लोबल वॉर्मिंग थांबविण्यात ते महत्त्वपूर्ण आहे.

कार्बन डाय ऑक्साइडचे  उत्सर्जन रोखण्यासाठी विविध देशांनी एकत्र येऊन विविध करार केले आहेत ही स्वागतार्ह बाब आहे. त्यात जगात सर्वप्रथम भारताने यासाठी पहिले पाऊल उचलले ही अभिमानाची गोष्ट आहे. १९६९ मध्ये दिल्ली येथे ‘आंतरराष्ट्रीय निसर्ग संवर्धन संघटन’ च्या सहकार्याने पर्यावरणाच्या जागृतीसाठी परिषद भरविली पर्यावरण संतुलन या  बाबत जागतिक  पातळीवरून प्रयत्नाच्या दृष्टीने पहिली जागतिक परिषद ५ जून १९७२ रोजी स्वीडनच्या स्टॉकहोम मध्ये भरवण्यात आली. त्यात भारताने सक्रिय सहभाग घेतला. त्यानंतर १ जून १९९२ रोजी ब्राझीलची राजधानी रियो- दि-जानेरो येथे जागतिक वसुंधरा परिषद (Earth Summit) भरवण्यात आली. २००२  साली  दक्षिण आफ्रिकेतील जोहान्सबर्ग येथे ‘पर्यावरण व विकास’ (Environment and Development) यावर जागतिक परिषद झाली. त्यानंतर एक महत्त्वाचा करार  जपानमधील क्योटो येथे ११  डिसेंबर १९९७  रोजी करण्यात आला. त्याला ‘क्‍योटो करार’ Kyoto Protocol म्हटले जाते. त्याची अंमलबजावणी १६ फेब्रुवारी २००५  रोजी झाली. याचा उद्देश ‘जागतिक उबदारपणा विरुद्ध लढाई करणे’ हा आहे. उशिरा का होईना मानवाला जाग आली हे महत्त्वाचे आहे. फक्त करार करून भागणार नाही. सर्वांनी वैयक्तिक पातळीवर स्वतःच्या धरतीसाठी, पर्यावरण संतुलनासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत. वसुंधरा पूर्वीसारखी जैवविविधतेने बहरली पाहिजे. यासाठी एकजूटीनं तिच्या संवर्धनासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत.